Rusya-Ukrayna savaşının patlak vermesinin üzerinden 26 gün geçti ve Rusya, kısa bir mühlet evvel Ukrayna‘nın kimyasal atakda bulunacağına dair çarpıcı bir savda bulundu. Ukrayna ise tezleri reddetti.
Kelam konusu savlar pek çoğumuzun başında, tarihi çok eskiye dayanan kimyasal akınlara yönelik bir merak uyandırdı. Atina ordusunun MÖ 600’lü yıllarda kuşattığı Kirra kentinin su kaynaklarına zehirli ot atmasıyla ya da Pelopenez kuvvetlerinin kükürt dumanı kullanmasıyla başlayan kimyasal akınlar gelişerek günümüze kadar ulaştı. Fakat modern manada birinci kimyasal silahların kullanımı 1900’lü yılların başında başladı.
O halde, tarihteki en değerli kimyasal akınlar neler?
Okurlarımız için derledik…
I. DÜNYA SAVAŞI
Çağdaş manada birinci ölümcül kimyasal atak 1915 yılında Alman ordusu tarafından yapıldı. Bu taarruzdan önce ağır bir formda göz yaşartıcı gazlar kullanılsa da bunlar ölümcül değildi. Klor gazıyla yapılan atakta yaklaşık 5 bin Fransız ve Cezayirli asker öldürüldü.
Almanya, savaş boyunca klor ve hardal gazlarını kullanmaya devam etti. İtilaf devletleri de Almanya’nın kimyasal hücumlarına birebir halde yanıt vermeye başladı. Taraflar, savaşın sonunda kimyasal silahların kullanımından ötürü toplamda 1,3 milyona yakın zayiat vermişti.
I. DÜNYA SAVAŞI SONRASI
I. Dünya Savaşı’ndan sonra büyük devletler yeni kimyasal silahlar geliştirdi. Kimyasal silahların vahşiliğinden korunmak isteyen devletler de gaz maskesi üzere ekipmanlar üretmeye başladı; kimyasal silahların yasaklanması için memleketler arası antlaşmalar imzalandı. Lakin bu teşebbüsler de kimyasal silahların kullanımını durduramadı.
İngiliz ordusu, 1919 yılında Rusya İç Savaşı’nda, İspanyollar 1923-1926 yılları ortasında Fas’ta, İtalya 1930’da Libya’da, Sovyetler 1934’te Çin’in Sincan bölgesinde ve yeniden İtalya 1935-1940 yılları ortasında Etiyopya’da kimyasal silahlar kullandı.
II. DÜNYA SAVAŞI
II. Dünya Savaşı’nda, birinci dünya savaşında olduğu üzere taraflar ortasında ağır kimyasal hücumların gerçekleştiğine dair pek fazla kayıt yok. 1937-1945 yılları ortasında Japonya, Çin‘i işgal ettiği sırada hidrojen siyanür, hardal gazı ve fosgen üzere kimyasal silahlar kullandı. Biyolojik silahların kullanımıyla birlikte binlerce Çinli asker kimyasal hücumlardan ötürü hayatını kaybetti.
Bunun dışında devletler, sivillere karşı da bu silahları kullandı. Naziler, Museviler başta olmak üzere yüz binlerce kişiyi gaz odalarında katletti. Yalnızca Auschwitz Toplama Kampı’nda 1 milyona yakın kişi ya gaz odalarında öldürüldü ya da kurşuna dizildi.
İRAN-IRAK SAVAŞI
II. Dünya Savaşı’ndan sonra kimyasal silahların en ağır biçimde kullanıldığı savaş İran-Irak Savaşı oldu. 1980’de başlayan savaşta İran sayıca üstündü. Irak, İran kuvvetlerine karşı dünyanın en tehlikeli kimyasal silahlarından tabun ve sarin gazlarını kullandı. Bu akın sonucu İran 10 binlerce kayıp verdi. Irak bu sayede savaşı kaybetmekten kurtuldu lakin söz konusu akınlar Irak’ın savaşı kazanmasını sağlayamadı.
Irak’ın kimyasal ataklarından sonra İran da kimyasal silah üretmeye yönelik teşebbüslerde bulundu. İran’ın bu silahları Irak’a karşı kullandığı tez edildiyse de İran makamları savları reddetti. İran, 1993 yılında imzaladığı Kimyasal Silahlar Sözleşmesi ile kimyasal silah geliştirme programına son verdiğini duyurdu.
HALEPÇE SALDIRISI
Irak, İran ile savaşmaya devam ederken ülkesindeki rejim aksisi Kürtlere yönelik hücumlara başladı. Bu ataklar adeta soykırım boyutundaydı. Saddam idaresi, 1986-1989 yılları ortasında 4 bin 500’e yakın Kürt köyünü yok etti; 50 ila 180 bin ortasındaki Kürt asıllı Iraklıyı da katletti. Irak, Kürtlere yönelik ataklardan en şiddetlisini Halepçe‘de kimyasal silahlarla gerçekleştirdi. 5 bin kişinin katledildiği atakta hardal gazıyla birlikte çeşitli kimyasal silahlar kullanıldı.
ABD’NİN VİETNAM’I İŞGALİ
ABD, 1955-1975 yılları ortasında yürüttüğü Vietnam işgali mühletince kimyasal silahlar kullandı. Bunlar ortasında en bilineni Agent Orange isimli kimyasaldı; hem çevreye inanılmaz ziyanlar veriyor hem de gaza maruz kalan insanlarda önemli sıhhat sorunları oluşmasına neden oluyordu.
Agent Orange kullanımından ötürü 3 milyon hektardan fazla orman ziyan gördü. Bu alanların çoğunda yine ağaçlandırma imkansız hale geldi. Canlı biyoçeşitliliği büyük ölçüde azaladı. Vietnam hükümetine göre dört milyona yakın kişi Agent Orange’a maruz kaldı; üç milyon şahısta kimyasal ile irtibatlı çeşitli hastalıklar nüksetti.
ÖTEKİ ATAKLAR
Mısır 1963, 1965 ve 1967 yıllarında Yemen İç Savaşı’nda hükümet yanlılarına ve sivillere karşı; Sovyetler, Afganistan’ı işgal ettiği dönemde; Libya ise 1987’de Çisimli isyancılara karşı kimyasal silahlar kullandı.
Cumhuriyet
